ریواس

ریواس یا به فارسی افغانستان چوکری گیاهی است از تیره هفت‌بندان (Polygonaceae) بومی آسیا (به احتمال سیبری یا هیمالیا) که از سده شانزدهم در اروپا کشت می‌شد. نوشته‌ها حاکی از آن است که پیش از میلاد مسیح در چین به عنوان دارو مصرف می‌شد.

ریشه‌شناسی

نام اصلی آن ریواچ است و ریواس و رواش از آن ریشه می‌گیرد در فلات شرقی ایران- فارسی زبانان آن را به نام رواش و ریواچ می‌شناسند امروزه در ادبیات کتابی آن را ریواس می‌گویند در افغانستان به آن چوکری هم می‌گویند.^{[نیازمند منبع]}

برگ ریواس

ساقه ترش مزه و مفید ریواس خواصی جدا از برگ آن دارد و از آن در تهیه غذاهای گوناگون استفاده می‌شود. اگر چه می‌توان این ساقه را خام خواری کرد اما برگ‌های آن مسموم‌کننده هستند. دو ترکیب به نام اگزالیک اسید و آنتراکوینون گلیکوسید در برگ‌های ریواس یافت شده که به بدن آسیب می‌رسانند.^{[نیازمند منبع]}

محل رشد

ریواس گیاهی است که به صورت طبیعی و دیمی رشد می‌کند و در مناطقی که گل لاله وجود دارد این گیاه نیز رشد می‌کند.^{[نیازمند منبع]} بیشتر در مناطق کوهپایه و سردسیر رشد می‌کند و به آبیاری نیاز ندارد. فصل برداشت ریواس در بیشتر مناطق ایران فروردین ماه است.^{[نیازمند منبع]}

مجموع سطح رویشگاههای ریواس در شهرستان گناباد بالغ بر ۱۰ هزار هکتار می‌شود که بزرگترین و انبوهترین رویشگاه ریواس از لحاظ سطح و پراکنش گونه در مراتع زیبد قرار دارد.^[۱]

ریواس همچنین در دامنه کوه‌های پارک ملی موته (استان اصفهان) و در دامنه بینالود نیشابور، کوهستان‌های آذربایجان و کردستان، و بلندی‌های البرز در شمال تهران و همچنین در استان خراسان رضوی شهرستان گناباد و کوه‌های روستای رباط ترک (که این گیاه در کوه‌های رباط ترک و قلعه تخت کوه به‌طور وحشی رشد می‌کند)^{[نیازمند منبع]} و همچنین در ارتفاعات روستای شهرک از توابع شهرستان خواف به وفور یافت می‌شود که در بهار روییده و بومیان با چیدن سنگ دور ساقه‌اش آن را پرورانده و سبب بلندتر شدن ساقه‌اش می‌گردند. این نبات در کوه‌های هندوکش- شمال کابل، نیز به می‌با شیوه‌های مشابه به صورت طبیعی می‌روید و بومیان آن را پرورش می‌دهند. ریواس (رواش) سالنگ و پغمان در کابلستان شهرت فروان دارد. ریواس یکی از ره‌آوردهای نیشابور است. ریواس ساقه بلند و با ریواچ قاقوری که از ساقه آن شربت تهیه می‌کنند یک نوع ریواس است که در حاشیه کویر درزیبد گناباد می‌روید. همچنین یکی از بهترین رویشگاه‌های ریواس، استان‌های کردستان، کرمانشاه و ایلام است.ریواس همچنین در استان کهگیلویه و بویراحمد٬مناطق سردسیری شهرستان چرام (کوه پهن٬کوه چاسخار٬کوه ساورز٬منطقه سادات امامزاده علی(ع)٬دیلگون و مناطق جلیل و بابکان و نرماب در بویراحمد به وفور یافت می‌شود.^{[نیازمند منبع]}

فصل تهیه قاقوری یا ساقه شربتی آن ۲۵ اسفند تا آخر فروردین است. مزه این نوع شربت مشابهه طعم انار شیرین است.

Rheum Iran Rivach/Rivas

ریواس دشت زیبد

مهم‌ترین نواحی رویش ریواس در ایران، دامنه‌های کوه بینالود در شهرستان نیشابور، دشت ریواس با وسعت ۲۴۰۰ هکتار در پایین دست کوه های مسینان در فاصله ۲۰ کیلومتری شهربابک به سمت میدوک

در استان کرمان^[۲][۳][۴] و دامنه کوه‌های البرز در شهرستان طالقان و کوه‌های کردستان می‌باشد.^{[نیازمند منبع]}

ریواس در فصل بهار به فراوانی در بازارهای محلی مناطق آذربایجان نیز یافت می‌شود که از دامنه‌های کوه‌های این مناطق توسط روستاییان برداشت می‌شود. در ایران ریواس چند گونه مختلف دارد و نوع ریواس شیرین که به آن قاقوری یا ریواچ می‌گویند که در دامنه کوه زیبد و دشت ریواس زیبد می‌روید. این نوع ریواس را کشاورزان با ریختن خاک روی ساقه گاهی ساقه با ارتفاع یک متر و صخامت ۸ سانت بدست می‌آورند که بر خلاف ریواس‌های سایر مناطق طعم شیرین دارد و نه طعم ترش. این گیاه در مناطق جنوبی استان فارس -کوه‌های اطراف شهر دبیران نیز یافت شده‌است. ریواس در مناطق مختلف شهرستان شازند هم وجود دارد مخصوصاً در کوه راستوند و کوه شهباز.

ریواس در علم

• تاکسونومی: گیاه ریواس بر حسب خویشاوندی با سایر گیاهان رده‌بندی می‌شود و جایگاه این گیاه از نظر رده‌بندی در سطح گونه مشخص می‌شود.
• کالبدشناسی: ساختمان داخلی گیاه ریواس مطالعه می‌شود.
• ریخت‌شناسی: تنوع ریختی گیاه ریواس مطالعه می‌شود. به عبارتی مطالعه تنوع ریختی گیاه ریواس باعث می‌شود تا بدانیم که با شرایط متفاوت در زیستگاه‌های مختلف سازگاری این گیاه چگونه صورت می‌گیرد.
• مورفوژنز: از آغاز تشکیل سلول تخم ریواس تا بوجود آمدن سکل ریواس بررسی می‌شود.
• فیزیولوژی: نحوه کار و فعالیت گیاه ریواس از سطح اندامک‌های درون سلول تا بافت‌ها، اندام‌ها و خود گیاه ریواس مطالعه می‌شود.
• سیتولوژی: به مطالعه دربارهٔ رشد، تولید مثل و رفتار سلول گیاه ریواس می‌پردازد.
• بوم‌شناسی: به مطالعه چگونگی سازش گیاه ریواس با محیط و ارتباط آن‌ها با یکدیگر می‌پردازد.
• ژنتیک: چگونگی انتقال صفات وراثتی و عوامل انتقال دهنده و ساختار شیمیایی این عوامل را در گیاه ریواس بررسی می‌کند.

یک بوته ریواس بالغ در دشت ریواس شهربابک