کاکوتی
کاکوتی[۱] یا مُشکِ طرامشک[۲][۳] (نام علمی: Ziziphora)نام یک سرده از تیره نعناعیان است که بوی گرم و تندی همانند نعناع دارد هرچند با عطر ویژه خود و در طب سنتی و آشپزی کاربرد دارد.
در ایران ۴ گونه گیاه علفی یکساله و چند ساله دارد.
مشخصات و خواص گیاه دارویی کاکوتی (آنخ):
کاکوتی Ziziphora cliniopodiodes یکی از گیاهان دارویی از تیره نعنائیان است. این گیاه در نواحی کوهستانی ایران مانند ارتفاعات شهرستان قوچان و بجنورد واقع در خراسان رضوی و شمالی می‌روید. کاکوتی که در گویش محلی خراسان ” آنخ ” گفته می‌شود.
به عنوان ادویه در غذاها کاربرد وسیعی دارد. از برگ‌های خشک‌شده و خردشده کاکوتی به عنوان طعم‌دهنده در دوغ استفاده می‌شود و برخی از دوغ‌های بسته‌بندی شده در ایران این ادویه را دارند. چوپان‌ها و کوهنوردان برگ تازه کاکوتی را جمع‌آوری می‌کنند و چای آن را نوشیدنی گوارایی می‌دانند.
این گیاه چند ساله است و بوته‌های آن پرپشت و ارتفاع آن بین ۲۰ تا ۵۰ سانتی‌متر میباشد و در آذربایجان به آن کهلیک اُتی یا کلکوتی (به معنای علف کبک) می‌گویند.
کاکوتی که در گویش محلی خراسان به آن آنخ گفته می‌شود آویشن بیشتر در بیماری‌های تنفسی استفاده می‌گردد ولی کاکوتی اغلب در درمان اختلالات گوارشی نظیر اسهال و دل پیچه کار برد دارد. چوپان‌ها و کوه نوردان و مردم محلی کاکوتی تازه را جمع‌آوری می‌کنند و چای آن را گواراترین نوشیدنی می‌دانند. کاکوتی را از آن جهت به دوغ اضافه می‌کنند که اثرات سوء گوارشی آن نظیر دل درد و دل پیچه کاهش می‌دهد. کاکوتی دارای گل‌های بنفش است. از برگ‌های خشک‌شده و خردشده کاکوتی به عنوان طعم‌دهنده در دوغ استفاده می‌شود. کاکوتی کاملا گرم و مقوی و در حکم عسل میباشد و برای کسانیکه فشار خون دارند خطرناک است.
گونه‌ها
- Ziziphora aragonensis Pau - اسپانیا
- Ziziphora brantii K.Koch - قفقاز
- کاکوتی سرسان L. - بالکان، حوزه دریای سیاه، خاور میانه، آسیای مرکزی
- Ziziphora clinopodioides Lam. - سیبری، مغولیتان، سین‌کیانگ، آسیای مرکزی، هیمالایا، آسیای جنوب غربی
- Ziziphora galinae Juz. - ترکمنستان
- Ziziphora hispanica L. - اسپانیا، الجزایر، مراکش، تونس
- Ziziphora interrupta Juz. - تاجیکستان
- Ziziphora pamiroalaica Juz. - قرقیزستان، تاجیکستان، سین‌کیانگ
- Ziziphora pedicellata Pazij & Vved. - قرقیزستان، ازبکستان
- Ziziphora persica Bunge - ایران، ترکیه، قفقاز، کریمه، آسیای مرکزی
- Ziziphora puschkinii Adam - قفقاز
- Ziziphora raddei Juz. - قفقاز
- Ziziphora suffruticosa Pazij & Vved. - ازبکستان
- Ziziphora taurica M.Bieb - کریمه، ترکیه، سوریه
- Ziziphora tenuior L. - اکراین، روسیه، سیبری، آسیای مرکزی، سین‌کیانگ، افغانستان، ایران، ترکیه، خاور میانه
- Ziziphora vichodceviana Tkatsch. ex Tulyag. - قرقیزستان
- Ziziphora woronowii Maleev - قفقاز
- Khanook/province kerman-خانوک
